Türkiye’nin İsrail ile Ticaretinde Son Durum

Türkiye, İsrail ile olan ticaret ilişkilerini kesme kararını açıkladıktan bir yılı aşkın bir süre geçti.

İthalat ve İhracat Durduruldu

Ankara, 2 Mayıs 2024 tarihinden itibaren İsrail ile tüm ithalat ve ihracat işlemlerinin durdurulduğunu ve bu süre içinde hiçbir ürün için gümrük süreçlerinin uygulanmadığını açıklamaktadır.

Filistin ile Ticaret İstisnası

Türkiye hükümeti, tek istisna olarak İsrail işgali altındaki Filistin toprakları ile ticaretin sürdüğünü vurguluyor. Ankara, bu durumu Akdeniz’de limanı bulunmayan Filistin Yönetimi’nin tüm uluslararası ticaretini İsrail üzerinden yürütmesi ile gerekçelendiriyor.

İddialara göre, Türkiye’den İsrail’e yapılan ticaret, uluslararası firmalar ve diğer ülkeler aracılığıyla devam ediyor. Bu konu, Türkiye ve İsrail medyasında sıkça tartışılan bir mesele haline gelmiş durumda.

Veriler Ne Anlatıyor?

Türkiye’nin İsrail ile ticaret ilişkilerinin verileri ne gösteriyor?

• Azerbaycan, Türkiye-İsrail görüşmelerinde nasıl bir rol üstleniyor?

İsrail’in Ticaret Ortakları Arasındaki Yerimiz

İsrail, 2024 yılı itibarıyla Türkiye’yi en büyük 5. ihracat ortağı olarak gösteriyor.

Birleşmiş Milletler’in (BM) Emtia Ticaret İstatistikleri Veritabanına göre, İsrail 2024 yılında 91,5 milyar dolar (yaklaşık 3.5 trilyon lira) ithalat gerçekleştirdi. İhracatı ise 61,7 milyar dolar (yaklaşık 2,4 trilyon lira) olarak kaydedildi.

BM verilerine göre, 2024’te Türkiye’ye yapılan İsrail ihracatı neredeyse 600 milyon dolar (yaklaşık 23,3 milyar lira) olarak belirtilirken, Türkiye’nin İsrail’e 2,8 milyar dolar (yaklaşık 110 milyar lira) ile en fazla ürün aldığı ülkeler arasında 5. sırada yer aldığı ifade ediliyor.

İstatistiklerdeki Tutarsızlıklar

Ancak Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2024’te Türkiye’nin İsrail’e yaptığı ihracatın sadece 1,5 milyar dolar olduğunu bildirdi.

BM Comtrade ekibi bu tutarsızlığın “İki taraflı asimetri” olarak adlandırılan bir durumdan kaynaklandığını açıkladı.

Ticaret Bakanlığı’ndan Açıklamalar

Türkiye Ticaret Bakanlığı: ‘2 Mayıs 2024 tarihinden itibaren İsrail ile olan ticaret sıfır.’

22 Mayıs’ta sosyal medyada yer alan bir haber üzerine geniş kapsamlı bir yazılı açıklama yapan Ticaret Bakanlığı, İsrail ile ticaretin devam ettiği iddialarını yalanladı ve Türkiye’nin 2024’te İsrail’e 2,8 milyar dolarlık ihracat yaptığına dair bilgilerin “tamamen yanlış” olduğunu belirtti.

Ticaret Bakanlığı, Türkiye’nin 7 Ekim 2023’ten 2 Mayıs 2024’e kadar olan dönemde İsrail ile ticaretinin yüzde 30 azaldığını duyurdu.

Filistin ile Ticaret İlişkisindeki Yenilikler

2024 yılının ilk dört ayı içerisinde, Türkiye’nin İsrail ile olan ticarettesı sadece 1,5 milyar dolara ulaştı. Açıklamada, ‘Gümrükleme ve serbest bölgelerimizde İsrail ile ticaret işlemleri gerçekleştirilmemektedir. 2 Mayıs 2024’ten itibaren ticaret sıfıra inmiştir.’ denildi.

Ticaret Bakanlığı, 7 Haziran 2024 tarihinde Batı Şeria merkezli Filistin Yönetimi ile yapılan yeni bir protokol çerçevesinde “özgün bir kontrollü ticaret mekanizması” oluşturulduğunu belirtilerek, bu mekanizma altında Türkiye’den Filistin’e 2024 yılındayla 797 milyon dolar (yaklaşık 31 milyar lira) ihracat yapıldığı açıklandı.

Bu ticaretin, “Filistin’in gümrüğü ve limanı olmadığı için İsrail’in limanları üzerinden yapıldığı” ifade edildi.

Ekonomik Bağların Geçmişi

Prof. Dr. İlhan Güllü: Türkiye ile İsrail arasındaki ekonomik bağlar, 1990’ların başlarından bu yana eksiksiz olarak sürmektedir.

Güllü, geçmişte yaşanan diplomatik krizlerin ticari ilişkileri etkilemediğine dikkat çekti. Ancak, 2023’teki Gazze operasyonları sonrasında bu ilişkinin bozulduğuna değindi:

“Önceki siyasi krizlerden bağımsız olarak Türkiye’nin ticari ilişkileri, 7 Ekim 2023’ten sonra radikal bir değişim yaşadı.”

İsrail’in Ticaret Verileri

İsrail Merkezi İstatistik Bürosu’nun verilerine göre 2024 yılında İsrail, Türkiye’den 2 milyar dolardan fazla ithalat gerçekleştirdi.

İsrail’in Türkiye’ye gerçekleştirdiği ihracat ise 600 milyon dolara ulaştı.

2025’in ilk dört ayında yapılan veriler, İsrail ile Türkiye’nin ticaretinin büyük ölçüde düştüğünü ortaya koyuyor. TÜİK ve Ticaret Bakanlığı’nın rakamları ise bu süreçte her iki ülke arasındaki ticaretin sıfır olduğunu gösteriyor.

Türkiye’nin Ticaret Stratejisi

Prof. Dr. İlhan Güllü, geçmiş verilerin Türk ithalatçıları tarafından İsrail pazarının güvenli bir alan olarak algılandığını gösterdiğini belirtti. Türkiye’nin Filistin davasını desteklemek amacıyla ticari kazançlarından feragat ettiğine dikkat çekti.

Dr. Gallia Lindenstrauss, Türkiye’nin ticaret kısıtlamalarına rağmen Türk menşeli ürünlerin üçüncü ülkelere ve Filistin Yönetimi’ne satıldığını ve bunların İsrail yazarında ithalat olarak geçtiğini ifade etti.

Türkiye’nin Ticaret Yasağı Eleştiriliyor

Türkiye’nin Mayıs 2024’ten itibaren İsrail ile olan ticaret yasağını sıkı bir şekilde uygulamamakla suçlandığı iddiaları var. Bu süreçte, ticaretin Yunanistan gibi üçüncü ülkeler üzerinden sürdüğü öne sürülüyor.

Türkiye’deki Filistin destekçisi aktivistler, İsrail gemilerinin yanaştığı limanlarda eylem düzenleyerek eleştirilerini dile getiriyor. Bu bağlamda, ZIM şirketinin Türkiye’deki faaliyetlerinin Ankara’nın kararı ile nasıl çeliştiği tartışılıyor.

Israel Hayom gazetesinin Ocak ayında yayımladığı haberinde, Türkiye ve İsrail arasındaki ticaretin gizli kanallarla sürdüğü iddia edildi. Gazeteye konuşan bir iş insanı, “Ticaret devam ediyor ama göz ardı edilen şekillerde.” şeklinde görüş bildirdi.

Başka bir İsrail gazetesi de Türkiye ile İsrail arasındaki ticari ilişkilerin sürekliliğini ve yükselişini vurguladı. Mart’ta yayımlanan haberde, “Erdoğan’ın boykotu beklenen gibi etki etmedi; İsrail pazarı benzer ürünleri başka ülkelerden almakta” şeklinde yorumda bulunuldu.

*Bu habere BBC İzleme Servisi’nden Shaina Oppenheimer katkıda bulundu.